Een goederenrechtelijk uitstapje: Het verpandingsverbod
In beginsel zijn alle vorderingen over en weer overdraagbaar. Als ondernemer heb je dus de mogelijkheid om een vordering op een debiteur over te dragen aan een ander. Nadat je de vordering hebt overgedragen is de ander bevoegd om deze te innen. Stel dat verkoper (A) aan koper (B) een partij goederen verkoopt. Verkoper (A) stuurt een factuur van € 10.000,– aan koper (B). Koper (B) heeft in zijn inkoopvoorwaarden een verpandingsverbod opgenomen. De term verpandingsverbod spreekt misschien niet direct tot de verbeelding maar betekent dat koper (B) afgesproken heeft met verkoper (A) dat de verkoper (A) geen pandrecht op haar vorderingen op koper (B) mag vestigen. De wet staat dit toe. Normaal gesproken levert deze situatie weinig tot geen problemen op. Problemen komen meestal pas als verkoper (A) zijn financiers niet meer kan betalen. Verkoper (A) wordt namelijk gefinancierd door de bank (C). In de betreffende financieringsovereenkomst tussen de verkoper (A) en de bank (C) vestigt de bank (C) een pandrecht op de vorderingen die verkoper (A) op koper (B) heeft. Hierna komt aan de orde wat dat allemaal teweeg kan brengen.
Betalingsproblemen en het verpandingsverbod
In de financieringsovereenkomst tussen de bank (C) en verkoper (A) wordt vastgelegd dat de bank een pandrecht heeft op de vorderingen die verkoper (A) op koper (B) heeft. X Men zou zich af kunnen vragen waarom een bank (C) een pandrecht zou willen hebben op vernoemde vorderingen. Het antwoord op die vraag is relatief simpel. Als verkoper (A) niet meer aan zijn betalingsverplichtingen richting de bank (C) kan voldoen door bijvoorbeeld een faillissement, dan kan de bank dus bij koper (B) aankloppen en aangeven dat zij recht heeft op de gelden die verkoper (A) aanvankelijk aan koper (B) zou betalen. Op die manier krijgt de bank idealiter alsnog haar financiering terugbetaald. Met andere woorden: als verkoper (A) niet betaalt dan halen we het wel bij koper (B) aldus de bank (C). “So far, so good” zou men misschien denken maar niets is echter minder waar… Niet buiten beschouwing mag namelijk worden gelaten dat koper (B) nog steeds een verpandingsverbod in zijn algemene voorwaarden heeft opgenomen en voornoemd verbod van toepassing is op de afspraken die verkoper (A) en koper (B) voor de faillietverklaring van koper (B) hebben gemaakt. De grote vraag is alleen: kan koper (B) dit nog wel hard maken? Blijft het verpandingsverbod van koper (B) overeind in een situatie als deze?
Wat is rechtens?
De vraag of een verpandingsverbod tegenover een bank (C) kan worden ingeroepen is twee keer aan de Hoge Raad gesteld. In het eerste geval (Oryx/Van Eesteren, 2003) was de Hoge Raad niet helemaal duidelijk. De Hoge Raad zei dat in dat geval de vordering ten gevolge van het verpandingsverbod niet kon worden verpand. Dus bleef de bank in dat geval met lege handen achter. De uitspraak was toegespitst op het specifieke geval. De vraag bleef echter: is het ook in andere gevallen van toepassing?
In het arrest Coface/Intergamma (2014) was de Hoge Raad een stuk duidelijker. Het beding waarin het verpandingsverbod is opgenomen moet als volgt worden uitgelegd: uitgangspunt is dat het verbod slechts werking heeft tussen verkoper (A) en koper (B) (en dus dat de bank (C) zich er niets van aan hoeft te trekken), tenzij uit de – naar objectieve maatstaven uit te leggen – formulering daarvan blijkt dat daarmee goederenrechtelijke werking als bedoeld in art. 3:83 lid 2 BW is beoogd. Dit betekent dat het verbod als het op de juiste wijze is geformuleerd ook werkt tegenover de bank (C). Gemakkelijker heeft de Hoge Raad het niet voor u gemaakt, wel een klein beetje duidelijker.
Frans Aarts, Advocaat (Financieel recht en Faillissementsrecht)